ကျန်းမာသုခနဲ့ ပျော်ရွှင်စွာ နေထိုင်နိုင်ရေးအတွက် လက်ရှိ လုပ်ကိုင်နိုင်တဲ့ အရာ ၅ ခု

ကျန်းမာရေးနဲ့ ပျော်ရွှင်ရေး သုခတွေကောင်းမွန်စွာ ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ခြင်းအားဖြင့် အကျိုးကျေးဇူးတွေ ရရှိနိုင်ပြီး လုပ်ဆောင်နိုင်စွမ်း မရှိတဲ့အခါကြရင် ကိုယ်ကျန်းမာရေးနဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေးတွေအပေါ် သက်ရောက်မှု ရှိနိုင်ပါတယ်။

Cette histoire fait partie de l'initiative Mind Your Health de SBS. Source: iStockphoto / DisobeyArt/Getty Images/iStockphoto

နေ့စဥ် ကိုယ်လက် လှုပ်ရှားမှုရှိခြင်းနဲ့ အာဟာရပြည့်ဝတဲ့ အစားအသောက်ကို ချင့်ချိန်စားသောက်ခြင်းဟာ ကျန်းမာရေးကောင်းမွန်မှုကို ထိန်းသိမ်းစေနိုင်တဲ့ အချက်နှစ်ချက်ဖြစ်တယ်လို့ ပါမောက္ခ Anne Tiedemann က ပြောပါတယ်။

နောက်အချက်တွေကတော့ အရက်သေစာ သောက်သုံးခြင်းကို ကန့်သတ်ခြင်း၊ ဆေးလိပ်သောက်သုံးတာကို ကန့်သတ်ခြင်းနဲ့ အပေါင်းအသင်းနဲ့ ဆက်ဆံမှုပြုခြင်းအချက်တွေဟာလည်း ကျန်းမာသုခရေးအပေါ် သက်ရောက်မှု ရှိပါတယ်။

1. ကိုယ်လက် လှုပ်ရှားမှု

ပါမောက္ခ Tiedemann ရဲ့ အဆိုအရ ပုံမှန် ကိုယ်လက် လှုပ်ရှားမှုရှိခြင်းအားဖြင့် ကိုယ်ကျန်းမာရေးအတွက် များစွာ အကျိုးပြုတဲ့ သက်သေတွေ တွေ့ရှိရရုံမက စိတ်ကျန်းမာရေးနဲ့ လူမှုရေးရာအတွက် အထောက်အကူပြုသလို အသက်ကြီးလာတဲ့အခါမှာ ဖြစ်တတ်တဲ့ ရောဂါတွေကနေလည်း အကာအကွယ်ပေးနိုင်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။

ဒီကနေ့ ဒါမှမဟုတ် ဒီတစ်ပတ်မှာ လုပ်လိုက်တဲ့ ကိုယ်လက်လှုပ်ရှားမှုဟာ နောက်ပိုင်းအတွက် အကျိုးရရှိစေနိုင်တယ်လို့ ဆစ်ဒနီတက္ကသိုလ်က ကျွမ်းကျင်သူတွေက ပြောပါတယ်။

လူတစ်ဦးတစ်ယောက်အနေနဲ့ ဘယ်လောက်အတိုင်းအတာအထိ ကိုယ်လက်လှုပ်ရှားမှု လုပ်သင့်သလဲဆိုတာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး မေးတဲ့အခါမှာ ပါမောက္ခ Tiedemann World Health Organization ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ရဲ့ ညွန်ကြားချက်ကို လေ့လာနိုင်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။

အသက်အရွယ်အလိုက်၊ ကျန်းမာရေးအနေအထားအလိုက် ဘယ်လို လှုပ်ရှားမှု လုပ်သင့်သလဲ၊ ဘယ်လောက်အထိ လုပ်သင့်သလဲ ဆိုတဲ့ အကြံပြုချက်တွေကို ဖော်ပြထားပါတယ်။

အဓိက မှာကြားချက်ကတော့ ကိုယ်လက်လှုပ်ရှားမှုဆိုတာ လူတိုင်းအတွက် ကောင်းမွန်တယ်လို့ ဆိုလိုတာဖြစ်ပြီး ဘယ်အသက်အရွယ်ဖြစ်နေပါစေ၊ မသန်စွမ်းမှုက ဘယ်အဆင့်မှာပဲ ရှိနေပါစေ သင့်တော်ရာကို လုပ်နိုင်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။

ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးဌာနရဲ့ လမ်းညွန်ချက်အတိုင်း မိမိအနေနဲ့ မလိုက်နာနိုင်ရင်တောင် နည်းနည်းလှုပ်ရှားနိုင်ရင်လည်း အကျိုးရှိတယ်လို့ သုတေသီတွေက ပြောပါတယ်။

ကိုယ်လက်လှုပ်ရှားမှုလို့ ပြောတဲ့အခါ ပုံစံအမျိုးမျိုးဖြစ်နိုင်ပြီး အားကစား ဒါမှမဟုတ် အဖွဲ့လိုက် လုပ်တဲ့ ကိုယ်လက်လေ့ကျင့်ခန်း ဖြစ်စရာ မလိုအပ်ပါဘူး။

မိမိအားလပ်တဲ့အချိန်မှာ လမ်းထွက်လျှောက်တာ ဒါမှမဟုတ် အိမ်အလုပ် လုပ်တာဟာလည်း ကိုယ်လက် လှုပ်ရှားနေရတဲ့အတွက် လှုပ်ရှားမှုထဲ ပါဝင်ပြီး ခြံထဲမှာ စိုက်ပျိုးတာတွေဟာလည်း ကျန်းမာရေးအတွက် ကောင်းမွန်စေပြီး ကိုယ်လက်လှုပ်ရှားမှုတွေထဲ ပါဝင်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။

2. အဟာရ မျှတစွာ စားသောက်ခြင်း

ပါမောက္ခ Tiedemann ရဲ့ အဆိုအရ ရေရှည်မှာ ရောဂါကင်းအောင်၊ အဝလွန်မှုမဖြစ်အောင် အဟာရမျှတစွာ စားသောက်ဖို့က အရေးကြီးတယ်လို့ ပြောပါတယ်။

အဟာရ မျှတစွာ စားသုံးခြင်းဟာ ကိုယ်ခန္စာ အတွက် စွမ်းအင်ကောင်း ဖြစ်စေနိုင်ပြီး အရိုးတွေကို ခိုင်မာစေသလို စွမ်းအင်ပြည့်ဝသလို ခံစားရစေနိုင်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

အဲဒီလို အရာတွေအားလုံးက အင်မတန် အရေးကြီးပါတယ်။ ည အဟာရမျှတစွာ စားသောက်ခြင်းက အရေးကြီးပြီး အသင့်စားသုံးနိုင်တဲ့ processed food တွေကို ချင့်ချိန်စားဖို့၊ သကြားကို ချင့်ချိန်စားဖို့လိုအပ်ပြီး အဲဒီလို အရာတွေက ကနေ့ လူနေမှုဘဝအတွက် အဓိက ပြဿနာဖြစ်နေတယ်လို့ ပြောပါတယ်။

ဩစတြေးလျနိုင်ငံကလည်း Australia Dietary Guidelines ကို ထားရှိပေးထားပြီး အစားအသောက်အမျိုးအစား၊ အစားအသောက် အုပ်စုနဲ့ ပါဝင်မှု အနေအထားတွေကို ဖော်ပြထားပါတယ်။

အုပ်စု ၅ စု(အသီးအနှံ၊ အရွက်၊ အသား ငါး၊ အစေ့အဆံနဲ့ နို့ထွက်ပစ္စည်း)ထဲပါဝင်တဲ့ အစားအသောက်တွေကို စုံလင်စွာ စားသုံးဖို့ တိုက်တွန်းထားပေမယ့် ချေဖျက်ရခက်တဲ့ အဆီပါဝင်တဲ့ အစားတွေ၊ ဆားဓာတ်များတာတွေနဲ့ အရက်သေစာတွေကို ချင့်ချိန်စားသုံးဖို့ တိုက်တွန်းထားပါတယ်။

3. အရက်သေစာနဲ့ ဆေးလိပ်သောက်သုံးမှုကို ချင့်ချိန်ခြင်း

အရက်သေစာနဲ့ ဆေးလိပ်တွေကို ချင့်ချိန် အသုံးပြုမှုလုပ်ဖို့က အင်မတန် အရေးကြီးတယ်လို့ ပြောပါတယ်။

အရက်သောက်ခြင်းကနေ ကမ္ဘာမှာ နှစ်စဥ် လူပေါင်း ၃ သန်းလောက် သေဆုံးနေရသလို မသန်စွမ်းမှုတွေနဲ့ ကျန်းမာရေးချို့တဲ့မှုတွေလည်း သန်းနဲ့ချီ ခံစားနေရတယ်လို့ ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့က ပြောပါတယ်။

Australian Institute of Health and Welfare (AIHW) ရဲ့ အချက်အလက်တွေအရ ၂၀၂၀ ခုနှစ်အတွင်း အရက်သေစာကြောင့် သေဆုံးရမှုက ၁၄၅၂ ဦး ရှိခဲ့ပြီး သေဆုံးသူ ၇၃ ရာခိုင်နှုန်းဟာ အမျိုးသားတွေ ဖြစ်ကြတယ်လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။

Australian Alcohol Guidelines, ကနေ သူတို့ရဲ့ ညွန်ကြားချက်ကို ၂၀၂၀ မှာ ပြုပြင်လိုက်ပြီး အရက်သေစာကြောင့် ဖြစ်နိုင်တဲ့ အန္တာရာယ်ကို လျှော့ချဖို့ လမ်းညွန်ချက်တွေ ဖော်ပြထားပါတယ်။

Cancer Council အဖွဲ့ကလည်း အရက်သေစာ သောက်သုံးမှုကို လျှော့ချတဲ့အခါမှာ အထောက်အကူပြုနိုင်တဲ့ အချက် ၁၂ ချက်ကို လ ဖော်ပြထားပြီး သူတို့ရဲ့ အကြံပြုထဲမှာ အရက်မသောက်မယ့်ရက် သတ်မှတ်တာေတွ၊ အငတ်ပြေအောင် အရက် ဘီယာသောက်မယ့်အစား ရေသောက်ဖို့ စတာတွေကို အကြံပြုထားပါတယ်။

ဆေးလိပ်သောက်ခြင်းဟာလည်း ဩစတြေးလျနိုင်ငံမှာ နှစ်စဥ် လူ ၂၀၅၀၀ ကို သေစေနိုင်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။

ဩစတြေးလျနိုင်ငံမှာ ဖြစ်ပေါ်တဲ့ သေဆုံးမှုတွေရဲ့ ၁၃ ရာခိုင်နှုန်းဟာ ဆေးလိပ်သောက်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်ပြီး ဩစတြေးလျနိုင်ငံမှာ ၈.၆ ရာခိုင်နှုန်း သက်ရောက်မှု ရှိတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဆေးလိပ်သောက်ခြင်းဟာ လူ့ရဲ့အသက်ကို တိုစေနိုင်သလို ဘဝရဲ့ အရည်အသွေးနဲ့ တခြားရောဂါတွေလည်း ဖြစ်စေနိုင်သလို အရွယ်မတိုင်ခင် သေဆုံးမှုတွေလည်း ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။

4. မိတ်ဆွေတွေနဲ့ ဆက်လက် အဆက်အသွယ်ပြုခြင်း

ပါမောက္ခ Tiedemann ရဲ့ အဆိုအရ လူမှုဘဝမှာ အထီးကျန်မှုဟာ ပြဿနာကြီးတစ်ခုဖြစ်ပြီး ဘေးမှာ လူတွေ ပတ်လည် ဝိုင်းနေတဲ့ကြားက အထီးကျန်မှု ခံစားရနိုင်ပြီး အဲလို ဖြစ်ရတာဟာ တစ်ယောက်နဲ့တစ်ယောက်နားလည်တဲ့ ဆက်ဆံမှုနည်းပါးတာကြောင့် ဖြစ်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။

ကိုယ့်ဘေးက လူတွေနဲ့ ကိုယ့်ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ လိုက်လျောညီထွေမှုရှိပြီး နားလည်ခင်မင်မှုရှိတဲ့ စိတ်ခံစားမှုမျိုးရှိဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။

မိမိက တခြားလူအတွက် အရေးပါသလို တခြားလူကိုလည်း မိမိက အလေးထားခြင်းမျိုး ဖြစ်ပါတယ်။

လုပ်အားပေးအလုပ်တွေနဲ့ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းထဲမှာ တက်ကြွစွာ ပါဝင်ခြင်းကနေလည်း အဲဒီလို ခံစားချက်မျိုးတွေ ရနိုင်ပါတယ်။

လုပ်အားပေးမှုကနေ အဖွဲ့တစ်ခုရဲ့ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခု ဖြစ်သွားနိုင်ပြီး ရည်ရွယ်ချက်တူတဲ့လူတွေ စုမိသွားတာမျိုးဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ တချို့လူတွေအတွက် အားကစားက အဲလို ဆက်ဆံမှုမျိုးကို ပေးနိုင်တယ်လို့ ယုံကြည်ကြပါတယ်။

အးကစားမှာဆိုရင် အသင်းတစ်ခုလုံးရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်က အောင်နိုင်ဖို့ဖြစ်ပြီး အဲဒီလို တူညီတဲ့ ဘုံရယ်ရွယ်ချက်က ရင်းနှီးမှု ရရှိစေနိုင်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ တချို့ လူတွေဟာ တစ်ယောက်တည်းနေရတာကို နှစ်သစ်တတ်တယ်လို့လည်း ပြောပါတယ်။

တစ်ယောက်တည်းဖြစ်နေပေမယ့် အဲဒီလူတွေမှာ တခြားနည်းလမ်းနဲ့ ရင်းနှီးမှု ရယူတာမျိုး ရှိကြတယ်လို့ ပြောပါတယ်။

Beyond Blue က လူတွေနဲ့ ဆက်လက် ရင်းနှီးမှု ရနိုင်မယ့် အကြံပြုချက်တွေကို ဖော်ပြပေးထားပြီး မိမိက တခြားလူနဲ့ ဝေးနေရင်တောင်Skype, Zoom, FaceTime နဲ့ တခြား app တွေကို အသုံးပြုပြီး ဗီဒီယိုကနေတဆင့် လူတွေနဲ့ ဆက်လက် ရင်းနှီးမှု ရယူနိုင်တယ်လို့ အကြံပြုထားပါတယ်။

သူငယ်ချင်းတွေနဲ့ ပုံမှန် တွေ့နိုင်အောင် အစီအစဥ် ဆွဲတာမျိုး လုပ်နိုင်ပြီး ညစာ အတူတူ စားတာတွေ၊ ကပွဲလုပ်တာတွေ၊ တစ်ယောက်အိမ်တစ်ယောက် လည်ပတ်တာတွေအပြင် book club နဲ့ trivia night လိုမျိုး သတ်မှတ်ပြီးတော့လည်း လုပ်နိုင်တယ်လို့ အကြံပြုထားပါတယ်။

5. မိမိကိုယ်ကိုအပြင် မိမိပတ်ဝန်းကျင်က လူတွေကိုပါ ကြင်နာနားလည်ခြင်း

COVID-19 ကပ်ရောဂါ ကာလအတွင်းမှာ မိမိကိုယ်ကို ဂရုစိုက်ဖို့ လိုသလို တစ်ဦးနဲ့ တစ်ဦး ဖေးဖေးမမ ရှိဖို့ လိုအပ်ကြောင်း မြင်တွေ့ခဲ့ရတယ်လိုံ ပါမောက္ခ Tiedemann က ပြောပါတယ်။

လော့ခ်ဒေါင်းကာလအတွင်း မိမိအတွက်အပြင် မိအိုဖအိုတွေအတွက် စိုးရိမ်ရပြီး လိုအပ်တာတွေ ရှိဖို့ ပူပန်ရတာမျိုးတွေ ကြုံခဲ့ရပါတယ်။

တခါတရံ မိမိမှာ စိတ်ဖိစီးမှုတွေ၊ စိတ်သောကတွေ အများကြီး ရှိနေတာကို သတိမထားမိတာမျိုး ဖြစ်တတ်ပါတယ်။ ဒါကြောင ့်မိမိကုိယ်ကို ဂရုစိုက်ပြီး ပြန်လည်ဆန်းစစ်မှု လုပ်ဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။

Black Dog Institute ကနေ မိမိကိုယ်ကို ဆန်းစစ်ရာမှာ အချက် ၆ ချက်ကို ကြည့်ဖို့ တိုက်တွန်းထားပါတယ်။

ofမိမိရဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေးအနေအထား၊ ကိုယ်ခန္စာအနေအထား၊ ခံစားချက်နဲ့ အိပ်ရေးအနေအထားကို ဆန်းစစ်ဖို့ တိုက်တွန်းချက်တွေရှိပါတယ်။

စာဖတ်သူအနေနဲ့ အကူအညီလိုအပ်ရင် Lifelineကို ၂၄ နာရီ ၇ ရက်ပတ်လုံး 13 11 မှ ဖုန်းဆက်နိုင်သလို Suicide Call Back Service ရဲ့ နံပါတ်ဖြစ်တဲ့ 1300 659 467 ကိုလည်း ဆက်နိုင်တဲ့အပြင် အသက် ၅ နှစ်ကနေ ၂၅ နှစ် လူငယ်တွေအနေနဲ့ Kids Helplinရဲ့ ဖုန်းနံပါတ်ဖြစ်တဲ့ 1800 55 1800 ကိုလည်း ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။

အချက်အလက် ပိုမို သိလိုရင်  Beyond Blue.org.au နဲ့ lifeline.org.au မှာ လေ့လာနိုင်ပါတယ်။

Embrace Multicultural Mental Health ကလည်း အင်္ဂလိပ်ဘာသာမဟုတ်တဲ့ တခြားလူမျိုးပေါင်းစုံ ဘာသာပေါင်းစုံစကားပြောတဲ့ လူတွေအတွက် ဝန်ဆောင်မှုပေးပါတယ်။