Πρόκειται για το διάσημο άγαλμα που φιλοξενείται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθηνών που πιστεύεται ότι αναπαριστά τον Δία που κραδαίνει μύδρο ή κεραυνό ή τον Ποσειδώνα που κρατά την τρίαινα.
Στο πλαίσιο της διδακτορικής της έρευνας για την οργάνωση της Ελληνικής Διασποράς στη Μελβούρνη, η ερευνήτρια Τζουλιάνα Χαρπαντίδου μελέτησε τα πρακτικά της Κοινότητας και εκεί ήταν που εντόπισε ένα γεγονός άγνωστο σχεδόν στο σύνολο της παροικίας, συμπεριλαμβανομένων και των μελών της Κοινότητας.
The University of Melbourne holds a significant collection of outdoor sculptural works, among them a full-size replica of the famous Artemision God bronze. Source: SBS Greek
Το ιστορικό του αγάλματος
Το Δεκέμβριο του 1955 ο πρόεδρος της Κοινότητας Βασίλης Λογοθέτης κάλεσε Έκτακτη Συνεδρίαση για να ανακοινώσει στο Διοικητικό Συμβούλιο την πρόταση του Έλληνα Πρέσβη Δημήτρη Λάμπρου να γίνει δωρεά αντίγραφου του αγάλματος του Δία (ή Ποσειδώνα) του Αρτεμισίου από την Κοινότητα της Μελβούρνης προς στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης.
Σύμφωνα με την ερευνήτρια, επρόκειτο για μια σημαντική χειρονομία σε μια περίοδο που η Κοινότητα βρισκόταν σε οικονομική δυσπραγία ενώ προσπαθούσε να εξυπηρετήσει τις εκκλησιαστικές, εκπαιδευτικές και άλλες ανάγκες των χιλιάδων Ελλήνων μεταναστών που άρχισαν να καταφτάνουν μετά το 1953.
Όπως λέει στο Ελληνικό Πρόγραμμα, "εκείνη την εποχή υπήρχε μόνο η ορθόδοξη εκκλησία του Ευαγγελισμού στο East Melbourne και η Κοινότητα έκανε έρανο για να νοικιάσει μια δεύτερη. Επίσης σε καμία από τις δευτερογενείς πηγές που είχα διαβάσει έως τότε δεν υπήρχε καμία αναφορά (βιβλία που έχουν γραφτεί για την ιστορία της Κοινότητας και της παροικίας".
Στην εισήγηση του ο Πρέσβης πρότεινε στην Κοινότητα Μελβούρνης να κάνει δωρεά, με την ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων της Μελβούρνης, χάλκινο αντίγραφο του Δία του Αρτεμισίου στο νέο Αθλητικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Μελβούρνης (Sir Beaurepaire Swimming Pool and Sports Center) με κόστος περίπου 50.000 δραχμές (περίπου 1000 λίρες).
Το ΔΣ της Κοινότητας ενέκρινε την παραγγελία του αντίγραφου αν και διατυπώθηκαν ενδοιασμοί και αντιρρήσεις από ορισμένα μέλη του Συμβουλίου με το φόβο ότι το Κοινοτικό Ταμείο θα αναλάμβανε δυσανάλογα προς τις δυνάμεις του οικονομικά βάρη.
The replica was gifted to the University of Melbourne in 1956 by the Greek Community of Melbourne and Victoria to commemorate the 1956 Melbourne Summer. Source: Supplied
Στα πρακτικά της επόμενης χρονιάς (1956) υπήρχαν σποραδικά και πολύ συνοπτικά κάποιες σημειώσεις για την παραγγελία του αγάλματος, το κόστος του και τη μεταφορά του.
"Προσπάθησα να μάθω τι τελικά έγινε, αν υπάρχει ακόμη κάπου στο Πανεπιστήμιο αλλά επειδή δεν είχα άλλα στοιχεία και κανένας από όσους ρώτησα δεν ήξερε κάτι για την ύπαρξη του, η ιστορία του αγάλματος έμεινε χωρίς τέλος και με πολλά ερωτηματικά", τόνισε ο κ. Χαρπαντίδου.
Έρευνα στην Αθήνα και ο ρόλος Αυστραλών πανεπιστημιακών
Όταν η κ. Χαρπαντίδου βρέθηκε στην Αθήνα, και πιο συγκεκριμένα στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, συνέχισε την έρευνά της για την ιστορία του αγάλματος μέσα από την αλληλογραφία της Ελληνικής Πρεσβείας και των προξενείων της Αυστραλίας.
"Μέσα από τη διπλωματική αλληλογραφία ανακάλυψα ότι η ιδέα είχε αρχίσει να καλλιεργείται από το 1953 μεταξύ σημαντικών Αυστραλών ακαδημαϊκών όπως του κοσμήτορα της Σχολής Καλών Τεχνών Πανεπιστημίου Μελβούρνης Joseph Burke, του Αυστραλού καλλιτεχνικού εμπειρογνώμονα και σύμβουλου της Εθνικής Πινακοθήκης Μελβούρνης A.J.L. McDonnell, του Ελληνιστή, Αρχαιολόγου κοσμήτορα Φιλολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Μελβούρνης, A. D. Trendall". 
Μάλιστα, ο κ. Trendall πίστευε ότι το συγκεκριμένο χάλκινο άγαλμα του Δια ήταν το σημαντικότερο που είχε διασωθεί από την αρχαιότητα. Επρόκειτο για έναν από τους σημαντικότερους ιστορικούς της αρχαίας ελληνικής τέχνης και αυθεντίας των ερυθρόμορφων αγγείων της Νότιας Ιταλίας και της Σικελίας και που άσκησε βαθιά επίδραση στη μελέτη των ανθρωπιστικών σπουδών στην Αυστραλία για πάνω από μισό αιώνα.
The story of how the replica came to be commissioned, produced and delivered to Melbourne is a fascinating one. Source: SBS Greek
Ο ρόλος των Ελλήνων διπλωματών
Την ίδια αγάπη και πάθος για την Τέχνη και ειδικότερα με την αρχαία ελληνική είχαν όμως και οι Έλληνες συνομιλητές τους, ο Πρέσβης Δημήτρης Λάμπρου και ο διπλωμάτης Αλέξανδρος Ξύδης.
Ο κ. Ξύδης θεωρείται ότι επηρέασε καθοριστικά την ιστορία της σύγχρονης ελληνικής τέχνης, με τη δράση, τα τεχνοκριτικά του κείμενα αλλά και τη δωρεά της πλούσιας καλλιτεχνικής συλλογής του στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνη.
Υπήρξε στενός φίλος του Σεφέρη με τον οποίο συνυπηρέτησε στην ελληνική πρεσβεία του Λονδίνου και ήταν εκδότης του περιοδικού "Τετράδιο".
Κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας τους στην Πρεσβεία της Καμπέρας, οι κύριοι Λάμπρου και Ξύδης, υποστήριζαν με την παρουσία και το λόγο τους πολλές καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες στην Αυστραλία.
Οι συνομιλίες αυτού του κύκλου ανθρώπων συγκεκριμενοποιήθηκαν με την ευκαιρία διεξαγωγής δύο σημαντικών γεγονότων για τη Μελβούρνη, το 1956: η τέλεση της 16ης Ολυμπιάδας και ο εορτασμός της εκατοστής επετείου από την ίδρυση του Πανεπιστημίου Μελβούρνης.
Κατά τη διάρκεια των αγώνων επίσης θα εγκαινιαζόταν στο Πανεπιστήμιο και το νέο αθλητικό κέντρο Beaurepaire Sports Center. Ο καθηγητής Burke εισηγήθηκε τη διακόσμηση του αθλητικού κέντρου από χάλκινο αντίγραφο του Διός του Αρτεμισίου.
Ο Έλληνας Πρέσβης Λάμπρου πρότεινε στην Ελληνική Κυβέρνηση να το δωρίσει "ως πράξη αναγνώρισης των ελληνοαυστραλιανών δεσμών που σφυρηλάτησε ο αγώνας του 40-41, ως την ελληνική συμβολή στους πρώτους Ολυμπιακούς του νότιου Ημισφαιρίου, μια χειρονομία που θα τόνωνε την περηφάνεια των Ελλήνων μεταναστών για την καταγωγή τους".
Σύμφωνα με την Ελληνίδα ερευνήτρια τέτοιου είδους συμβολικά δώρα φαίνεται ότι ήταν κοινός τόπος, π.χ. το 1954 το Πανεπιστήμιο Αθήνας είχε δωρίσει αντίγραφο χάλκινου αγάλματος, το «Παιδί του Μαραθώνα» ως σύμβολο φιλίας μεταξύ των δύο χωρών, με αφορμή τον εορτασμό των 100 ετών του Πανεπιστήμιου του Σύδνεϋ.
It is one of only two known official replicas, the other was gifted to the UN headquarters in New York in 1953. Source: SBS Greek
Οικονομικές δυσκολίες από ελληνικής πλευράς
Όταν η Ελληνική Κυβέρνηση δήλωσε οικονομική αδυναμία να πραγματοποιήσει τη δωρεά ο κ. Λάμπρου απευθύνθηκε στην Ελληνική Κοινότητα Μελβούρνης η οποία και δέχθηκε να την πραγματοποιήσει. Δυστυχώς εμφανίστηκαν έκτοτε πολλά κωλύματα που επιβράδυναν την πραγματοποίηση της δωρεάς.
Πρώτα, το φθινόπωρο του 1956 εξερράγη η κρίση του Σουέζ που παρεμπόδισε επί μήνες τη μεταφορά του αγάλματος μέσω του Ελληνικού πλοίου "Κυρήνεια", όπως αρχικά είχε σχεδιαστεί. Όταν μετά από εξάμηνο και παραπάνω αποκαταστάθηκε η ατμοπλοϊκή επικοινωνία μεταξύ Ευρώπης και Αυστραλίας, δεν υπήρχε η ευχέρεια μεταφοράς με πλοίο υπό ελληνική σημαία (που ήταν και η πιο οικονομική) λόγω της εκποίησης του "Κυρήνεια" και παύσης εκτέλεσης του δρομολογίου προς την Αυστραλία.
Η έρευνα της Τζουλιάνας Χαρπαντίδου έδειξε ότι βρέθηκε η λύση της μεταφοράς του με Ιταλική ατμοπλοϊκή εταιρεία και το άγαλμα έφτασε στη Μελβούρνη το Μάιο του 1958. Στο σύνολο της η Κοινότητα δαπάνησε γύρω στις 1500 λίρες για την κατασκευή και μεταφορά του αγάλματος, που αντιστοιχούν σε περίπου σημερινά 50.000 δολάρια Αυστραλίας.
Για την τελετή αποκαλυπτηρίων που θα διοργάνωνε το Πανεπιστήμιο ζητήθηκε από τον νέο Πρέσβη Χριστουδούλου που είχε αντικαταστήσει το Λάμπρου, να συντάξει την αφιέρωση που θα χαρασσόταν στο βάθρο του αγάλματος η οποία ήταν η εξής:
The original Artemision God is a classical Greek sculpture recovered from the sea in 1928 and is one of Athens's National Archaeological Museum highlights. Source: SBS Greek
ZEUS OF ARTEMISION, REPLICA OF A BRONZE STATUE, NOW IN THE ARCHAEOLOGICAL MUSEUM OF ATHENS, 5TH CENTURY B.C., OFFERED BY THE GREEK COMMUNITY OF MELBOURNE, IN COMMEMORATION OF THE 16TH OLYMPIC GAMES, HELD IN MELBOURNE, 1956.
Στα αρχαία ελληνικά χαράκτηκε ο γνωστός στίχος του Ομήρου (Ιλιάδα, VI -208): "Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων".
Αποκαλυπτήρια του αγάλματος
Τα αποκαλυπτήρια έγιναν στις 10 Σεπτεμβρίου 1958 με την παρουσία του Δημάρχου Μελβούρνης, του Πρύτανη και του Αναπληρωτή Αντιπρύτανη του Πανεπιστημίου, αντιπροσώπων του Αυστραλιανού και του Ελληνόφωνου τύπου Μελβούρνης και του ΔΣ της Ελληνικής Κοινότητας και πολλών μελών της Ελληνικής παροικίας της πόλης.
Ο κ. Χαρπαντίδου αναφέρει ότι είναι ανεξήγητο γιατί δεν γίνεται καμιά αναφορά στα πρακτικά της Κοινότητας για μια τέτοια σημαντική στιγμή και μετά από μια τόσο μεγάλη δαπάνη που ανέλαβαν να καταβάλουν).
Κατά την τελετή υπήρξε ένα μικροεπεισόδιο όταν κάποιος αναφώνησε στα λατινικά: "Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντες".
Συνέχεια της έρευνας στην Μελβούρνη
Με την επιστροφή της κ. Χαρπαντίδου στη Μελβούρνη και πριν προλάβει να συνεχίσει την έρευνα για το τωρινή κατάσταση του αγάλματος, η μεταπτυχιακή φοιτήτρια του Πανεπιστημίου Μελβούρνης, Zora Sanders επικοινώνησε με την Κοινότητα ζητώντας πληροφορίες για το εν λόγω άγαλμα για το οποίο έκανε έρευνα πάνω στη συντήρηση του.
"Η κ. Sanders είχε αφιερώσει πολύ χρόνο τόσο για να το συντηρήσει το άγαλμα όσο και να μάθει κι αυτή πως βρέθηκε εκεί. Η Αυστραλή ερευνήτρια είχε επισκεφτεί το Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών που βρίσκεται το πρωτότυπο άγαλμα του Δια του Αρτεμισίου και μουσείο στην Ιταλία που πιστεύει ότι έγινε το αντίγραφο", είπε στο Ελληνικό Πρόγραμμα η κ. Χαρπαντίδου.
Η περιπέτεια του πρωτότυπου αγάλματος
Το 1926 ψαράδες της Σκιάθου ανέσυραν το αριστερό χέρι του αγάλματος ενώ το υπόλοιπο τμήμα ανασύρθηκε το 1928 μαζί και το άγαλμα του μικρού ιππέα από την θαλάσσια περιοχή του Αρτεμισίου.
Πολλοί αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι τα δύο αγάλματα βρέθηκαν στο βυθό της θάλασσας όταν η ρωμαϊκή γαλέρα που τα μετέφερε στην Ιταλία ναυάγησε. Να σημειωθεί ότι την εποχή εκείνη υπήρχε μεγάλη ζήτηση ελληνικών έργων τέχνης για να διακοσμήσουν τις ρωμαϊκές βίλες.
Σήμερα το χάλκινο άγαλμα του Δία/Ποσειδώνα του Αρτεμισίου αποτελεί ένα από τα κυριότερα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας. Πρόκειται για ένα από τα ωραιότερα, αλλά και από τα λιγοστά πρωτότυπα χάλκινα αγάλματα της κλασικής περιόδου. Είναι έργο χυτό, με υπερφυσικό μέγεθος και απεικονίζει το Δία ή τον Ποσειδώνα.
Το αριστερό του χέρι είναι τεντωμένο μπροστά, ενώ με το ανυψωμένο δεξί χέρι θα κρατούσε τον κεραυνό ή την τρίαινα. Στην πρώτη περίπτωση ταυτίζεται με το Δία, που είναι και το πιθανότερο, ενώ στη δεύτερη με τον Ποσειδώνα.
"Είναι έξοχο δείγμα του αυστηρού ρυθμού της αρχαίας ελληνικής πλαστικής, και αποδίδεται σε ικανότατο δημιουργό, ίσως στο διάσημο γλύπτη Κάλαμι", τονίζει η Ελληνίδα ερευνήτρια.
Επίσημα μέχρι σήμερα το ελληνικό κράτος έχει εγκρίνει την κατασκευή δύο αντιγράφων. Το ένα το έχει δωρίσει στα γραφεία των Ηνωμένων Εθνών στην Νέα Υόρκη και το δεύτερο έχει δωρίσει η Κοινότητα της Μελβούρνης στο Πανεπιστήμιο Μελβούρνης.
Γιατί αυτή η ιστορία είναι σημαντική
Η ιστορία του αγάλματος και του τρόπου που το αντίγραφο του βρέθηκε στη Μελβούρνη είναι μια θαυμάσια ευκαιρία και αφορμή για να συζητηθούν πολλά μα πάρα πολλά θέματα, σύμφωνα με την κ. Χαρπαντίσδου.
"Από την Τέχνη (η αξία του πρωτότυπου και του αντίγραφου, η τέχνη σαν μορφή πολιτιστικής έκφρασης, τα υλικά της: χαλκός, μάρμαρο κλπ και η γεωγραφική, ιστορική, πολιτισμική πολυμορφία τους), ο φιλελληνισμός, η διαχρονική σημασία της αρχαίας ελληνικής τέχνης και πολιτισμού, οι Ολυμπιακοί Αγώνες, οι σχέσεις των θεσμών και οι συμβολικοί τρόποι παρουσίασης της συνεργασίας τους μέσα από την Τέχνη, η ιστορική συγκυρία, οι μετανάστες και οι τρόποι οργάνωσης τους".
Πατήστε Play στην κεντρική φωτογραφία για να ακούσετε την συνέντευξη με την ερευνήτρια Τζουλιάνα Χαρπαντίδου.
