Kev teeb txheeb txog Hmoob cov teeb meem nyuaj siab ntxov plawv

Dr. Song E Lee

Dr Ntxoos li qhia txog cov kev teeb txheeb tias yog vim li cas Hmoob thiaj muaj teeb meem nyuaj sib ntxhov plawv dua lwm haiv neeg Source: Courtesy of Dr Song E Lee

Dr. Ntxhoo Lis tshab txhais tias yog vim li cas Hmoob thiaj muaj teeb meem nyuaj siab ntxhov plawv dua? Thiab ho yuav nrhiav kev pab cuam li cas los daws tej teeb meem no?


, uas yog ib tug neeg paub sab laj tawm tswv yim thiab pab lwm tus daws kev nyuaj siab thiab yog ib tug Associate Professor ntawm lub cuam chav Department Chair Counselor Education and Rehabilitation ntawm txhooj faj lem California State University tau mus muab cov kev teeb txheeb txij xyooj 1983-2012 () coj los tsawb fawb tias yog tim dab tsi thiaj ua rau Hmoob muaj teeb meem nyuaj siab ntxhov plawv.

Dr. Ntxhoo Lis hais tais muaj 3 cov laj thawj tseem ceeb ua rau ib tug neeg twg raug cov teeb meem nyuaj siab ntxhov palwv. Thawj yam yog tej zaum peb yeej yug thiab tau lub cev los yog roj ntsha raws caj ces ntawm peb tsev neeg, nqe ob tuaj yog tej zaum peb lub cev ho tsis muaj ib cov chemical txaus pab los sis yog nqe peb tuaj ces yog tim tej ib puag ncig peb ua lub neej nyob nrog tsis hais peb tsev neeg los yog peb tej zejzog los yog thaj chaw peb nyob ntawd yog ib cov txuam thawj muaj peev xwm ua rau peb raug cov teeb meem nyuaj siab ntxhov plawv los yog mob hlwb (mental health) tau.
Raws li Dr. Lis tau teev hauv nws tsav ntawv teeb txheeb no ces muaj 2 co txuam thawj tseem ceeb ua rau peb raug cov teeb meem mob hlwb xws li: tej xwm txheej dhau los tau ua rau peb tau tshaj rau sab cev nqaij daim tawv thiab sab ntsuj plig thiab cov kev muaj peev xwm hloov peb txoj kev ua lub neej tshiab rau thaj chaw tshiab, yog tej yam ua rau Hmoob raug cov teeb meem mob hlwb. Txawm li cas los Dr. Ntxhoo Lis hais tias kuj muaj lwm cov txhuam thawj (factors) li cov kev nyuaj siab ntxhov plawv, cov kev txhawj xeeb, tej teeeb meem hauv yim neej, kev siv yaj yeeb txhaum cai, nrog rau lwm yam teeb meem mob hlwb yog ib cov uas raug tshawb fawb txog. Tsis tas li no los yeeb vim yog Hmoob tau mus nyob rau tej teb chaws vam meej uas lawv tsis paub lus, yog ib yig neeg coob thiab ua lub neej txom nyem no kuj yog lwm yam ua rau yus rau cvo teeb meem mob hlwb los yog nyuaj siab ntxhov plawv no tau thiab."
Tab sis qhov tseem ceeb tiag mas yeej tseem tsis tau muaj cov kev teeb txheeb ntau kom ntxaws txog Hmoob cov teeb meem mob hlwb thiab nyuaj siab ntxhov plawv no, tsis hais yuav yog txheeb txog Hmoob tej cuj pwm nrhiav kev pab cuam thaum nyuaj siab, txog Hmoob tej kab lis kev cai uas siv pab daws, txog Hmoob tej kab lis kev cai, mus txog rau tej kev xav cuam tshuam txog cov kev pab thiab kev kho los yog cov kev nyiaj ntxeem kom dhau tej teeb meem no.

Yog li cov kev teeb txheeb no thiaj txheeb tau tias Hmoob muaj teeb meem nyuaj siab ntxhov plawv thiab mob hlwb ntau tshaj lwm pawg neeg ntawm teb chaws America, uas Dr. Ntxhoo Lis hais tias vim yog Hmoob tau khiav tsov khiav rog, raug ploj raug tuag rau lub caij tsiv teb tsaws chaw thaum muaj tsov rog Vietnam War, uas yuav tau mus rhawv thiab pib dua lub neej tshiab rau ntau lub teb chaws vam meej thoob ntiaj teb uas yeej yog tej yam txawv heev rau yus.
"Cov kev pib neej tshiab txawv teb chaws no ua rau Hmoob yuav tsum tau hloov txoj kev ua lub neej tshiab, nyob luag ntuj yoog luag txuj, kawm luag lus siv luag kev ua neej, kawm txuj ci tshiab ntawm tej teb chaws tshiab uas yus mus nyob uas yus yeej tsis paub tej lus ntawd, tsis tau kawm dua, thiab ho nrhiav tsis tau hauj lwm ua kom muaj peev xwm pab tau yus tus kheej, yus tsev neeg los yog yus tej txheeb ze thiab tej zejzog kom ua tau lub neej xws teb chaws ces thiaj ua rau raug tej teeb meem nyuaj siab ntxhov plawv thiab mob hlwb."
Ntxiv ntawd los cov teeb meem mob hlwb no tseem tsis yog muaj ntawm yus xwb thiab tab sis kuj tseem yuav muaj feem cuam tshuam los ntawm ntau yam ntxiv thiab.

Txawm li cas los tom qab ua neej nyob ntawm tej teb chaws no tau ntau caum xyoo lawm, ces tam sim no Hmoob kuj tau kawm txuj ci, tau hauj lwm ua, paub lus lawm ces tsuas yog muaj cov teeb meem hauv cuab yig thiaj tseem ua rau Hmoob nyuaj siab ntxhov plawv xwb thiab.
"Dr Ntxhoo Lis hais tias yog tham txog cov kev sab laj tawm tswv yim pab lwm tus daws cov teeb meem nyuaj siab ntxhov plawv lawm, ces Hmoob tej neeg zejzog yeej tseem totaub yuam kev tias yog mus kos xyeem memtes pom zoo rau tej ntaub ntawv thaum siv cov kev pab cuam no ces ntshe lawv yuav raug txiv nyiaj pab cuam ntawm tsoom hwv, los sis yog Hmoob tsis totaub tias yog tham thiab sab laj xwb ces yeej pab tsis tau dab tsi xum nrog yus tsev neeg thiab tej txheeb ze tham zoo dua. Tab sis raws li Dr. Ntxhoo tej hauj lwm ua nws tau ua dhau los ces nws yeej pom tau tias tej neeg mus ntsib nws thiab nrog nws sab laj yeej nquag tuaj, qab los noj mov dua tuaj, hnav khaub ncaws zoo dua qub tuaj thiab kaj siab tshaj qub tuaj ntxiv lawm."
Hos Hmoob phaum niam txiv ib txhia ces yeej tseem muaj teeb meem cuam tshuam txog lawv lub cim thawj vim tseem yog ib nrab Hmoob ib nrab Meskas, thiab ho tseem muaj txoj kev xav txawv ces thiaj ua rau muaj kev tsis sib haum xeeb cuam tshuam txog Hmoob tej kab lis kev cai nrog phaum me nyuam yug thiab loj hlob ntawm lub teb chaws tshiab ntawd.

Tej zaum kuj yog tim tej niam txiv tsis paub cob qhia los sis yog tsis muaj sij hawm txaus rau lawv tej me nyuam ces thiaj ua rau tsis muaj kev sib nkag siab muaj kev sib cov nyom thiab ua rau 2 tog nyuaj siab ntxhov plawv, tsis qab los noj mov. Tab sis feem ntau mas Hmoob pheej nrhiav neeg nrhiav yaig los kho xwb.

Dr. Ntxhoo Lis tau qhia tias yeej tau muaj ib cov kev teeb txheeb tshiab txheeb tau tias Hmoob tej me nyuam mus kawm ntawv yeej ntsib lwm yam teeb meem nyuaj rau lawv. Piv txwv li tej zaum lawv kawm tsis tau ntawv zoo, los txog tsev tseem tsis muaj tus pab, tseem yuav tau ua hauj lwm hauv tsev  los sis yog tus saib xyuas tej nus muag yaus ntxiv thiab tsis yog yuav ua lawv cov homework nkaus xwb.

Dr. Lis hais tias "Hmoob cov tub hluas mas raug lwm tus faib cai ntau dua cov ntxhais. Thiaj ua rau muaj qee zaus lawv yuav tau tawm tsam pov puag lawvtus kheej thiab muaj kev sib ntaus ua plaub ua ntug. Hos tej ntxhais feem ntau yeej nyob twj yim thiab yog cov mloog lus dua.

Txawm li cas los Dr. Ntxhoo Lis yeej qhia ntxiv tias nws txhawj tias uas cas tseem muaj ib txhia lees kais totaub thiab ntau nqe yuam kev rau Hmoob tej me nyuam tub nyob ntsiab to, uas lawv xav tias tej zaum nws yog ib tug neeg phem los yog muaj tswv yim phem es thiaj nyob ntsiag to ntxiv thiab. Ces tej xwm txheej no thiaj haj yam ua rau tej hluas no nyuaj siab ntxiv thiab kawm tsis tau ntawv zoo vim tsis muaj neeg nrog lawv daws lawv tej kev nyuaj siab ntxhov plawv.

Yog li Dr. Ntxhoo Lis thiaj hais tias tsim nyog tej niam tej txiv ho yuav tau tsis txhob vam thiab cia siab loj heev rau lawv tej me nyuam, thiab yuav tau saib raws qhov tseeb raws li lawv tej me nyuam lub tsab peev xwm tiag seb lawv xav ua dab tsi txawm tias lawv tsis xav mus kawm ntawv li lwm tus.

Hmoog tej niam tej txiv yeej xav kom lawv tej tub ki rau siab kawm tau ntawv zoo thiab kawm kom tiav thiaj yuav hloov tau lub neej txom nyem kom ua tau lub zoo neej. Tab sis lawv yeej tsis paub li tias tsis yog txhua tus me nyuam muaj peev xwm mus tib seem, yog tias tej niam txiv pheej yuam thiab tsub nias thiab cem kom lawv kav tsij rau siab kawm thiab tsis nrhiav kev pab rau lawv tej me nyuam ces tsis yog yuav pab hos haj yam ua rau lawv tej me nyuam nyuaj siab ntxhov plawv ntau tuaj ntxiv xwb.
Dr. Ntxhoo Lis hais tias Hmoob yeej yog ib haiv neeg tsis tshua qhuas yus tus kheej li lwm haiv neeg. Tab sis yog tej yam yus tej me nyuam ua tau zoo ces tsim nyog yuav tau qhuas nws thiab. Hos yam nws ua tsis yog los yuav tau nrog qhia kom nws paub tias yog los yuam lawm, mas thiaj yuav muaj peev xwm tham tau nrog yus tej me nyuam yam qhib siab lug. Muaj dab tsi nyuaj los lawv thiaj xav nrog yus tham thiab thiaj xav qhia rau yus kom thiaj paub pab los yog nrog lawv daws lawv cov teeb meem. Vim peb yeej kawm thiab xyaum los ntawm peb niam peb txiv los yog tej ib puag ncig uas peb ua lub neej nyog nrog ntawd, yog tias peb nyob nrog yam zoo ces yuav ua kev txhawb nqa hos yog tias tsuas pom cem thiab ntaus xwb ces haj yam yuav ua rau muaj teeb meem nyuaj siab rau tej me nyuam mus rau kis tsis zoo xwb."
Dr. Ntxhoo Lis tseem tau qhia ntxiv tias feem ntau peb yeej xav pov puag peb tsev neeg los yog tej neeg peb hlub tshua kom txhob raug mob rau cev nqaij daim tawv kom txhob mob, txhob to, txog kub txhob no xwb tab sis peb yuav tsum tau kub siab los nrog xyuas cov kev ntseeg tus kheej (self-esteem) ntawm ib tug neeg ntawd thiab. Vim cov kev xam pom ntawm tus neeg ntawd uas nws xav tias yog nws yog tus neeg muaj peev xwm thiab ua tau ces nws yeej yuav ua kom tau, los yog nws xav tias lwm tus ua tau ces nws yeej ua tau thiab ces yeej yuav ua kom tau xwb. Hos yog cov uas xav tias ntshe nws ua tsis tau ces tag kev cia siab thiab tsis tuaj zog tsis muaj siab yuav kawm kom tiav."
"Yog li ntawd Dr. Ntxhoo Lis thiaj xav fi ib lo lus kawg rau ib tsoom Hmoob tias, cov kev tau txais kev nyab xeeb rau fab cev ntaj ntsug los yeej tseem ceeb tib yam li fab kev xav thiab sab ntsuj plig tib yam nkaus thiab. Tej zaum tseem muaj ib txhia niam txiv ntau lawv tej me nyuam uas raug plaub, tab sis feem ntau yeej tsis ua li ntawd lawm. Yuav tau ua tib zoo hais, tsis txhob cem, nthe los yog siv lus phem cem kom tej me nyuam tu siab, ntshai los yog ua rau nws xav tias nws yog ib tug neeg tsis muaj peev xwm ua tau dab tsi yog yus pheej ua li no tas li ces tus me nyuam ntawd yuav xav tias nws yeej yog tus neeg zoo li ntawd thiab yuav ua tsis tau dab tsi thiab tsis ntseeg nws tus kheej. Yog li ntawd kuv thiaj xav kom sawv daws xyuam xim rau tej lus hais, xav kom tib los txhawb nqa hais lus zoo nrhiav kev pab cuam kom tej me nyuam ntseeg lawv tus kheej tias lawv ua tau yuav zoo dua."

Disclaimer:

Dr Ntxoo Lis cov lus tawm tswv yim no tsuas coj los qhia ua xov xwm rau sawv daws paub xwb. Yog koj xav tau txais kev pab cuam daws teeb meem nyuaj siab ntxhov plawv thiab daws teeb meem mob hlwb kom tsim nyog yuav tau sab laj thiab ntsib tej kws paub txog cov hauj lwm no zoo. Yog koj lam ua raws thiab muaj teeb meem tuaj ces koj yuav tau ris koj tus kheej.

Koj muaj peev xwm txheeb tau xov xwm thiab thov kev pab cuam daws kev nyuaj siab tau ntawm tej koom haum li hauv qab no:

Mloog tau SBSHmong rau hnub zwj Teeb (Thursday) thaum 6 pm AEDT thiab hnub zwj Hnub (Sunday) thaum 11 am AEDT los yog koom tau ntxiv ntawm SBS Hmong Facebook thiab subscribe los sis yog download thiab mloog tau ntau cov podcasts (xov xwm ua suab) ntawm Google podcasts, Spotify, thiab Apple podcasts los yog download SBS Radio App kom koj mloog tau SBS Hmong.


Share