همانند بسیاری از زبان های سنتی که از سال 1788 منقرض شده اند زبان گارنا Kaurna (به صورت“gar-na” تلفظ می شود) از ناحیه آدلاید پلینز بعنوان زبان روزمره در آخرین بار در دهه 1860 صحبت می شده است.
حال پس از گذشت بیش ازیک قرن سکوت ،این زبان در اواخر دهه 1980 دوباره توسط چند سالمند از اعضای جامعه فوق و یک زبان شناس با تشکیل تیمی این زبان را بازسازی و زنده کردند.
وینست جک باک سکین Vincent ‘Jack’ Buckskin جزو اولین دانش آموزانی بود که زبان گارنا و ناروونگا Kaurna and Narrunga را فرا گرفت. او می گوید: "نسل مادر من فرصتی برای صحبت کردن یا بهره گیری از این زبان را نیافت. زیرا مادر من از اولین نسلی بود که با هدف براندازی این زبان بزرگ شد و پدر او هم فرصتی برای صحبت به آن زبان با مادرم را پیدا نکرد چرا که اینکار مجازات داشت. برای من به شخصه مثل یک ارتباط معنوی است و در واقع دورازه عظیمی به سوی فرهنگ مان است. اما من دوست دارم که بتوانم به این زبان صحبت و از آن استفاده کنم چراکه نسل من اولین نسلی است که می تواند آزادانه به این زبان صحبت کند."
جک در حال حاضر یکی از پنج نفری است که مسلط به زبان گارنا است . او می گوید: "برخی در مرحله پیشرفته تر از دیگران قرار دارند. بعضی از آنان بچه های جوانی هستند که با هم کار کرده ایم. من نیز با بعضی از آنها از سن هشت سالگی کار کرده ام. حالا آنان در کنار من برای احیای این زبان همکاری می کنند. ما به مدارس متعددی می رویم و آموزش می دهیم هر چند گروه کوچکی هستیم اما این زبان در حال تبدیل شدن بعنوان یک زبان روزمرهء محاوره ای است."
جک زبان گارنا را به تمامی گروه های سنی منجمله مادر خود آموزش می دهد.
پروفسور جین سیمپسون معاون مدیر مرکز ارزیابی ARC در حیطه پویایی زبان از دانشگاه ملی استرالیا است.
او می گوید جوامع بومیان و جزیره نشینان تنگه تورس اغلب برای بازسازی و احیای زبان گمشده با یک پروسه بسیار مشکل روبرو می شوند. او می گوید: "بازسازی یک زبان کار سختی است ، بطوریکه چیزهای زیادی است که بایستی در موردش صحبت و برای گرفتن عقاید به سرعت با جوامع مشورت کنیم. بنابراین برای انجام و تحقق این امر در جایی که شما تنها دویست لغت ثبت شده از یک زبان را دارید کار بسیار دشواری است."
پروفسور سیمپسون می گوید نمونه های موفقیت آمیز از جوامعی که زبان میراث فرهنگی خود را با استفاده از منابع نوشته شده قدیمی بازسازی کرده اند شامل نگوناوول Ngunawal (که به صورت “ngu-na-wowl” تلفظ می شود) زبانی مربوط به استرالیای مرکزی ، ویراجرری Wiradjuri که بصورت “wi-ra-jer-ree” تلفظ می شود) و گیرمیلررای Gamilaraay (که بصورت “gir-miller-rai” تلفظ می شود) زبانهایی هستند که در مناطقی از نیوساوت ولز صحبت می شود. او می گوید: "احتمالا بهترین مثال زبان گارنا است که در اوائل دهه 1840 توسط مسیحیان ثبت شد. آنها یک فرهنگ لغت و یک دستور زبان و برخی جملات و ترانه ها از این زبان را گردآوری کردند و اکنون مردمان گارنا مثل جک که زبان گارنا را خیلی روان صحبت می کند و خانواده ها را ترغیب می کنند تا به زبان گارنا صحبت کنند."
یکی از زبانهای بومی رایج در استرالیا یولن نگوماتا Yolŋu Matha, (که بصورت “yoln-ngu-ma-tha” تلفظ می شود) است که در سرتاسر شمال شرق Arnhem Land جایی که فرهنگ سنتی با استحکام بیشتری باقی مانده است صحبت می شود.
میریم یررنین با Miriam Yirrininba از قبیله و سرزمین دلین بوی است. میریم Miriam مشغول تحصیل زبان یولن نگو در دانشگاه چارلز داروین است. هدف Miriam آموزش زبان مادری و آموزش ریشه های زبان به نسل جدید است. او می گوید: ”جایی که این ارتباط برقرار می شود ایده استفاده از زبان برای اتصال و ارتباط با مردم است، از مردم به مردمانی که با گویش های مختلف صحبت می کنند اما با اینحال در زمانیکه در یک حال اجرای مراسمی هستند همدیگر را درک می کنند و این چیزی است که ما را بهم نزدیک و پیوند محکمی برقرار می کند."
پروفسور جین سیمپسون می گوید این برای همه استرالیایی ها مهم است که زبانهای بومیان را بعنوان میراث مشترک ما بپذیرند. او در ادامه می افزاید: " آنها بطور خاص بخشی از میراٍث بومیان استرالیا هستند و سلامت و رفاه جامعهء بسیاری از مردم در شناخت زبان های بومی و حقوق زبان شان است. یعنیبرای آنانی که به هر دو زبان یعنی زبان بومی سنتی و انگلیسی صحبت و ارتباط برقرار می کنند. در حال حاضر ما در شرایطی که ما بسر می بریم مردم بطور خاص ارزشی برای این زبان ها قائل نیستند. زبان بومی آنها ارزش ندارد بطوریکه منجر به اختلافات اجتماعی می شوند."
طبق آخرین گزارش آمار 2016 نشان داده شده است که تنها یک نفر از ده بومیان استرالیایی می تواند به یک زبان بومی صحبت کند. جک می گوید این زبانها می توانند با حمایت همه استرالیایی ها تقویت شوند. جک پیشنهاد می کند حداقل به عنوان اولین قدم برای شروع یادگیری زبان بومی خوش آمدگویی ساده به زبان گارنا است . او می گوید: "یکی از جملات پایه ای که ما به بسیاری از مردمان غیر بومی آموزش می دهیم عبارت نی دا نو می nee-da-no-mee است که به معنی حالتان خوب است؟ می باشد. مثل یک تبریک معمولی و روزمره است. در حقیقت مانند احوال پرسی که بومیان با هم می کنند نیست. ما در حقیقت این عبارات جدید را برای مردم غیر بومی برای فهم و درک بهترامروزی ساخته ایم. اما احوال پرسی سنتی برای بومیان عبارت وان تی نی نا wan-ti-nii-na است یعنی شما کجا می روید؟ چون در حقیقت همه مشغول کاری هستند بنابراین برای ما واقعا برای اینکه چه احساسی دارید مهم نیست. و این نحوه احوال پرسی ما نیست بلکه ما می خواهیم بدانیم که شما چه می خواهید و چه می کنید."
