Sinfonia susesu nian: jornada inspiradora husi labarik Timor-oan ho tinan sia.

Solomon Horta

Solomon Horta ho taxa sira ne'ebe nia simu ba nia extraordinariu atuasaun (performance) iha speech, piano no drama Credit: Familia Siahaan Horta

Get the SBS Audio app

Other ways to listen

Solomon Bravery Horta, labarik tinan sia husi familia immigrante ne'ebe hela iha Irlandia Norte. Solomon ultrapasa ona barreira kutural no linguistika hodi sai diak liu iha area oi-oin. Maski moris husi inan no aman immigrante, aman husi Timor-Leste no inan husi Indonesia, Solomon sai ona hanesan kampeaun iha kompetisaun diskursu nian, pianista ida ne'ebe matenek no artista talentu ida no susesu akademiku ida ne'ebe mak diak liu. Nia hetan ona vitoria dahuluk iha festival barak hanesan diskursu, drama iha Dungannon, no iha Portadown, nia mos simu tasa espesial sira hanesan: tasa Molly Mcnally ba orador ne'ebe promisor liu no tasa Henderson ba nota aas liu iha Puizia favoritu. Nia mos marka istoria iha kompetisaun piano iha Newry no iha Hollywood sai hanesan premeiru lugar ho marka 88 pontus. Iha parte drama nian, nia halo atuasaun mos iha BBC Teach Educational Short Films iha 2023 no 2024.



Istoria husi Solomon

(Puizia le'e husi Solomon)...Lian ida ita-boot rona ne'e husi labarik tinan sia ida ne'ebe agora dadaun hela iha Irlandia Norte. Labarik ne'e marka istoria boot ida iha Irlanda Norte, nasaun visinho no mos iha internasional ona. Maski foin tinan sia, maibe nia talentu no matenek iha arte liu-liu iha puisia, diskursu ho piano no mos iha nia eskola, halo labarik ida ne'e sai extraordinariu tebes. Puisia ne'ebe ita-boot sira foin rona ho titlu "Before I" hanesan puisia ida ne'ebe halo iha kompetisaun balun no hetan tasa na ida ne'e. Moris husi inan-aman imigrante ida husi Timor-Leste no Indonesia, labarik ne'e komesa marka nia istoria rasik iha mundu ho idade ne'ebe sei kiik tebes. Ida ne'e mosu husi espíritu reziliénsia no orgulhu kulturál ne’ebe forte tebes husi nia inan-aman ne'ebe hatutan ba nia.

Se mak labarik ne'e? "Ha'u nia naran Solomon Horta, hau tinan sia, Ha'u moris iha Irlanda Norte, hau tinan sia husi família mistura, ha'u nia aman, Helio Dos Reis Horta, moris iha Barique, Timor-Leste, no ha'u nia inan, Maria Siahaan, moris iha Sumatra Norte, Indonesia".

Helio Dos Reis Horta ho Maria Siahaan, Solomon nia aman no Inan husik sira nia rai Timor-Leste ho Indonesia liu ona dekade ida ka rua liu ba. Sira hari’i sira nia uma kain no moris foun iha Irlanda Norte komesa iha 2013. Maibe antes ne'e, Helio, Solomon nia aman, hela ona iha ne'eba husi tinan 2006 depois de muda husi Macau no Portugal. " Hau sai husi Timor 1997, hela uluk iha Macau, depois Macau entrega ba China 1998, hau muda ba Portugal. Depois hau kontinua estudu iha ne'eba iha entrocamentu, depois kontinua iha Politeknik de Tomar, kuandu hotu fila ba Timor, familia sira hatete atu hau kontinua hela iha Portugal. Nune'e hau buka servisu iha Irlandia Norte hodi bele azuda familia sira".
Helio, Maria ho Solomon Horta
Helio Dos Reis Horta, Maria Siahaan ho Solomon Horta iha sira nia uma iha Irlandia Norte Credit: Familia Siahaan Horta
Nune'e mos Maria, muda husi Indonesia mai hela ho nia laen, Helio, iha Irlandia Norte iha 2013 depois de tinan rua sira nain rua nia kaben. Hanesan familia imigrante sira rua nia moris fo-foun susar tebes, maibe sira rua kontinua esforsu makas atu bele hetan moris ne'ebe diak liu tan, liu2 depois de sira nia oan Solomon moris iha 2014. " Hau hasoru malu hau nia laen 14 anos liu ba. Komesa uluk ho relasaun dok, depois ami hasoru maluk prenda no kaben. No tanba nia servisu iha Irlandia Norte liu ona 12 anos, ami deside atu muda mai Irlandia Norte tanba hare ba oportunidade ne'ebe mak diak atu hadia liu tan ami nia moris. Ami rua komesa ho moris simples, maibe ami rua mai husi background ne'ebe simples no hela iha apartamentu kiik ida. Helio servisu iha oras barak nia laran, no hau komesa aplika ba servisu hanesan asistansia administrasaun depois kontinua eskola hodi hetan kualifikasaun tolu depois de muda mai iha ne'e".

Bainhira Solomon moris, sira nain rua hanoin ona oinsa atu forma fundasaun edukasaun ne’ebe forte ba Solomon atu oinsa bele atinji nia mehi no bele hetan susesu iha nia moris. Maski obstákulu sira ne'ebé sira hasoru, hanesan adapta ba kultura foun, barreira lian nian, no estabelese sira-nia an ho profisionál – Solomon nia inan-aman nunka haluha atu haburas sira nia oan-mane nia potensiá iha arte no mos edukasaun rasik.

Talentu ne’ebe hatudu sedu

Solomon nia inan ho aman komesa kapta Solomon nia talentu bainhira nia iha tinan rua ka tolu. Sira hare katak nia bele imita no le’e letra sira ne’ebe nia hare iha Televisaun ka rona radio. Nia inan hatete " bainhira nia foin tinan rua ka tinan rua ho balun, nia komesa le'e lais no klaru tebes. Loron ida nia sai husi nia kuartu no ba iha dapur hatete ba ami rua hau nia laen" Apa ho Ama, imi rua hatene ka lae, aimoruk antibiotik ne'e bele la oho bakteria-...". ami rua hau nia laen hakfodak tebes ho saida mak akontese.
Solomon Horta iha tinan 2 ho 3
Solomon Horta, momentu sei idade tinan rua ho tolu komesa le'e no hatene ona letra. Credit: Familia Siahaan Horta
"Husi ne'eba nia komesa esplika buka hotu ne'ebe nia hare no nia rona iha telivisaun no radio. Kuandu ami deskobre ona ida ne'e katak nia gosta koalia, nia gosta halo deskursu, saida mak ami rua halo mak, buka fatin ne'ebe bele azuda nia talentu sira ne'e. Ami hetan fatin ne'ebe diak tebes hodi hanorin nia iha drama no mos deskursu ho naran eskola Shelley Lowry.
Momentu ne'eba nia iha idade tinan lima. Nia pasa izame hotu ho marka ne'ebe mak aas tebes. Tanba ne'e, loron ida Shelley Lowry hatete ba ami atu hatama Solomon ba sira nia ajensia. Husi ne'eba kedan nia komesa tuir atividade barak no halo parte mos iha programa filmi badak BBC nian".

Solomon mos hatete nia inan-aman rekonhese nia talentu husi kedan idade kiik " hau nia nan-aman dehan ba hau katak hau bele ona le'e bainhira hau tinan rua ho balun. Hau rasik la lembra. Sira dehan hau bele le'e ona no komesa halo ona deskursu kona-ba antibiotik no mos mudansa klimatika. No kuandu hau tinan hat ka lima, sira dehan hau ativu tebes iha koalia, ho nune'e sira hatama hau ba tuir kursu piano no drama. Hau nia jornada komesa iha ne'eba no to'o agora hau senti esperensia ida ne'e furak tebes no fantastiku tebes".

Tuir Solomon nia inan ho aman hatete, maske nia ajenda nakonu, Solomon hala'o nia atividade sira ho entuziazmu tebes. Nia inan ho aman troka malu hare nia, tanba sira nain rua servisu iha oras ne'ebe la hanesan. Nia aman hatete " ami fahe tempu, hau servisu loraik tama tuku 4 sai kalan, Maria tama dader sai fali loraik, depois hau mak ba fali servisu. Nia iha ona orario, segunda to'o sesta nia ba eskola; tersa nia ba tuir speech, kuarta nia ba nani, kinta nia ba piano. Tempu ne'ebe mak fahe hau mak lori nia ba fatin sira ne'e. Nia free mak iha segunda, sesta, sabado ho domingo ba halimar no hare flimi".
Solomon ho nia inan, Maria Siahaan
Solomon ho nia inan Maria Siahaan ho kontenti hatudu tasa ne'ebe Solomon simu husi kompetisaun musika,diskursu ho drama iha Portadown. Solomon dehan nia inan sai hanesan nia inspirasaun ba nia. Credit: Familia Siahaan Horta
Sira mos hatene katak dala ruma ema balun kritika sira tanba sira nia disiplina ba sira nia oan rasik. Maibe sira nain rua fiar katak " iha oan ne'ebe mak iha talentu barak hanesan ne'e, mai mos ho kritika no julgamentu husi inan-aman seluk. Balun hanoin ami fo disiplina makaas ba ami nia oan no la fo nia ba halimar. Maibe hau bele hatete, ami nia oan Solomon uniku tebes, tanba nia maduru tebes iha nia idade. Ami la fo presaun ba nia,, nia moris mai ho keda talentu hanesan ne'e. Ami nunka dudu ka obriga nia atu sai premeiru lugar ka oinsa.. lae!

" Loron ida nia supreza tebes ami rua nia aman hodi dehan "Ama ho Apa, hau orgulho tebes moris husi rasa rua.. loron ida hau sei halo imi rua orgulho ho hau, no imi rua sei para servisu tanba hau hare imi servisu loro-loron". In termus de maneira hanorin ami nian oan, ami uza metodu ka valor ida ne'ebe hatete " saida mak ita halo, oan sira sei hare no halo tuir".

Sira mos hatutan tan katak sira hare nia-oan mane nia talentu ne'e mai husi sira nia jerasaun. Maria, hanesan Solomon nia inan, hatete " hau nia aman mak hanesan ema ne'ebe infulensia iha hau nia moris. Uluk ami sei kiik, nia hanorin ami toka piano ho viola no nia mos inspira ami nia moris ho talentu oi-oin. Hau hanoin talentu Solomon nian iha piano ho musika mai ona husi hau nia jerasaun, maibe iha diskursu nian hau hanoin mai husi nia-aman nia familia".

Hanesan mos Maria ho Helio, sira nia oan mane Solomon hatete katak " hau nia inan-aman mak sai hanesan motivasaun boot ba hau, liu-liu hau nia inan. Hau nia inan servisu makas hodi fo sasan ne'ebe mak hau presiza hodi suporta hau nia eskola. Nune'e mos ba atividade extra sira, hanesan livru, piano no seluk tan. Kuandu hau nia inan sei kiik nia performa diak tebes iha diskursu ho musika, maibe nia tenki para aprende tanba laiha oportunidade ba nia atu aprende tan".

"Alende de tuir kursu sira hanesan piano no deskursu iha sidade, hau nia inan mos hanorin hau loro-loron atu hadia liu tan hau nia atuasaun (acting) hanesan shakespare no seluk tan. Maski hau nia servisu kolen, maibe nia nunka para hanorin hau atu hadia no hanorin hau. Hau nia inan mak hau nia inspiradora. Hau nia aman sempre lori hau ba hau nia kursu diskrusu, piano no nia mos ema ida ne'e nakonu ho domin,kontente no laran diak tebes. Hau nia aman sempre kria ambiente ne'be mak diak no alegria mai hau. Hau nia aman mak hau nia kolega diak liu".

Hau nia inan mak hanorin hau kona-ba diskursu no piano iha uma, nia hau nia inspiradora no hau nia aman sempre kria ambiente ne'ebe diak ba hau, nia hau nia kolega diak.
Solomon ho nia aman, Helio Horta
Solomon ho nia aman Helio Horta iha jardin ida. Solomon sempre lao ho livru bainhira sira ba pasiar iha ne'ebe deit. Solomon hare nia aman hanesan aman ida ne'ebe mak iha pasiensia no hadomi tebes nia. Credit: Familia Siahaan Horta
Tasa ne’ebe Solomon hetan

Komesa ho idade tinan lima, Solomon tama ona iha nia kompetisaun pianu dahuluk. Komesa husi ne'eba kedan, Solomon nia talentu kontinua buras ho espetakulár. Nia reklama ona vitória barak iha festivál diskursu no drama nian, inklui sai hanesan primeiru lugar ba tasa tolu iha festivál Dungannon. Tasa hirak ne'e mak hanesan; tasa ba leitura Prose ( puizia iha formatu ordinariu) ho marka 90; tasa ba leitura vizaun ho marka 86; no tasa ba puizia Irlandia nian ho marka 89.

Solomon mos sai hanesan premeiru lugar iha kompetisaun Lagan ho marka 87 ba kompetisaun William Shakespeare ba labarik idade 11 anos ba kraik. Nia esforsu la para iha ne'e, nia kontinua kompete puizia nian ba labarik idade 9-11 anos no labarik 8 to'o 9 anos nian. Iha ne'eba nia sai premeiru no segundu lugar.

Solomon haktuir " Molly Mcnally nia tasa fo iha kalan gala nian iha Portdawan festival drama ho deskursu. Ba kompetisaun ne'e sira deside se mak diak liu iha kompetisaun puizia nian. Poresemplu, ema hotu ne'ebe performa puizia iha momentu ne'eba, julgador sira sei fo marka no sira sei deside se mak diak liu. Rona ida ne'e hau mos ba partisipa iha kompetisaun Portadwon nian".

Husi kompeitsaun Portadown ne'e, Solomon ba kompete mos ba Tasa Molly Mcnally no Tasa Henderson nian. Iha ne'eba dala ida tan, nia manan tasa ho valór aas liu iha puizia favoritu ( ba klase 6 hosi tinan 5 - tinan 18) no Tasa Molly Mcnally ba oradór ne'ebé promisór liu iha área ne'e.

Iha Solomon nia lia fuan rasik nia konta tuir nia esperensia bainhira nia hetan tasa ba Molly Mcnally Cup " hau senti orgulho no esperensia ida ne'e furak tebes ba hau tanba ho tinan sia hau bele bele hetan tasa hanesan "orador ne'ebe promesor liu" iha kompetisaun ida ne'e. Kompetisaun ida ne'e todan no kompetitivu tebes. Hau senti tauk oituan, maibe kuandu hau sae ba aprezenta, julgador (juri) sira hili hau hanesan manan nain ba kompetisaun ida ne'e. Esperensia ida ne'e halo hau kontenti tebes, no senti mos orgulho tebes tanba hau mesak mak Timor-oan iha kompetisaun ne'e.

Husi esperensia kompetisaun puizia ne'ebe mak nia tuir, Solomon hatete "kompetisaun hotu ne'ebe hau tuir memoravel hotu, maibe ida ne'ebe mak memoravel no espesial tebes ba hau mak Tas Molly Mcnally, tanba
Hau ema Timor-oan no Indonesia premeiru ne'ebe mak hetan tasa Molly Mcnally ne'e. Iha kompetisaun ne'e ema ne'ebe mak tuir hamutuk 300 pesoas, no kuandu sira hili hau hanesan " orador ne'ebe mak promesor liu" hau sente orgulho no onradu tebes
Solomon Horta ho nia tasa Molly Mcnally no tasa Henderson
Solomon Horta senti kontente tebes ho tasa rua ne'ebe nia hetan husi kompetisaun puizia ba tasa Molly Mcnally ho tasa Henderson nian iha Portadown. Credit: Familia Siahaan Horta
Solomon nia abilidade muzikál mos impresionante tebes, ho vitória dahuluk iha kompetisaun sira Piano Grau 2 nian iha sidade oioin, inklui iha sidade Hollywood, Dungannon, Lagan ho Belfast. Solomon mos hetan rekoñesimentu nu'udar Pianista Promisór Liu Grau 3 no menus iha Newry.

Solomon haktuir " iha piano, ita iha step 1,2 , grade 1, 3 no 3. Tasa ida ne'ebe hau hetan mak ba " Pianista Promisor liu ba grau 3 ho kraik". Ema ne'ebe mak kompete entre 100-150 no iha deit Irlandia Norte. Momentu hau ba ne'ebe kadeira nakonu tebes. Maibe kuandu hau performa, hau kalma tebes no hau manan".

Hare husi premiu no tasa sira ne'ebe mak Solomon hetan, lia-fuan extraordinariu merese duni atu fo ba nia. Nia inan ho aman ho emosional ho orgulho boot hatete " Hanesan familia imigrante ne'ebe mak mai hela iha ema nia rain, ita hasoru difikuldade barak, tanba ne'e kuandu hare ami nia oan manan iha kompetisaun ne'e halo ami kontenti tebes. Nia foin aprende piano fulan lima ka nen. Ami orgulho tebes ho ami nia oan, Solomon".
Solomon ho nia inan-aman, Maria Siahaan ho Helio Horta
Foto Premeiru - Solomon simu sertifikadu distinsaun husi Universidade of West London ba nia atuasaun musika. Foto segundu - Solomon ho nia inan-aman, Maria ho Helio ho kontenti simu trofeu tolu husi tuir kompetisaun diskursu (speech) iha Portadown. Foto treseiru - Solomon sai iha jornal lokal Dungannon nian hanesan oradór ne'ebé promisór liu iha área ne'e. Credit: Familia Siahaan Horta
Nia aman mos hatete " ami tauk tebes ho kompetisaun ne'e, maibe kuandu ami rona ami nia oan sai premeiru lugar, ami kontente tebes"

Sira mos sublinha liu tan atu importante tebes kria ambiente ne'ebe mak diak ba oan sira, hodi kria espasu ne'be bele loke oan sira nia neon nakloke liu tan bainhira sira presiza inan-aman nia azuda.

Solomon nia jornada ba susesu laos deit mai husi ema ida nia susesu, maibe kolaborativu entre nia inan ho nia aman no mos nia rasik azuda mos ho ambiente ne'ebe diak. Ida ne'e mos hatudu selebrasaun husi espiritu imigrante nian– aten-barani atu mehi boot, reziliénsia atu ultrapasa obstákulu sira, no kbiit diversidade kulturál nian. Enkuantu nia kontinua manán elojia sira iha área oioin, Solomon hamriik hanesan inspirasaun ida, hodi prova katak ho paixaun, serbisu maka'as, no ambiente ida ne'ebé fó apoiu, labarik imigrante sira bele kompoin sira nia sinfonia susesu rasik iha sira nia uma foun ka iha sira nia rain rasik.
Solomon ho nia Inan Maria Siahaan Horta no nia Aman Helio Horta
Solomon ho nia Inan no Aman depois de hetan tasa husi kompetisaun Piano. Credit: Familia Siahaan Horta
Solomon nia aman mos hatete " mesmu que nia hela iha ne'e, nia sempre lori Timor nia naran, nia sempre dehan nia Timor-oan".

Iha Solomon nia liafuan rasik nia mos hatete " ba labarik imigrante sira iha liur ne'eba, labele rende, kontinua aprende abilidade foun hotu.. kontinua eduka ita-nia an, sai ita-nia an rasik, hadomi ita-nia an no fiar ita-nia an rasik".

Share